हजुरआमा मैँले जे देखेँ-३; हरे राजनीति !!

हजुरआमा, बिहान हतार हतार उठेर कलेज गएर एउटा क्लासपनि राम्ररी लिन भ्याएको हुदैन, साथीहरुको पछि पछि लागेर खाल्डोको चिया पसल गएर चियाको चुस्की लिन गइहालिन्छ । अब पसलमा चिया कुर्ने अनि चुस्की हाल्ने क्रममा गफ गाफ त हुने नै भयो । पसलमा उपलब्धहुने पत्रिकामा आँखा गई नै हाल्छ । पत्रिका पढ्ने क्रममा हेडलाइनबाटै शुरु गर्ने गरिन्छ, स्वभाविक नै हो । अब नेपालका अधिकांश पत्रिकका हेडलाइन त राजनैतिक नै हुन्छन, एउटा आधा पढ्न राम्ररी भ्याएको हुदैन अर्कोको टुटेफूटेको विश्लेषण शुरु हुन्छ ।

''यी नेताहरुले कहिल्यै पनि देशलाई उभो लगाउने भएनन् । हिजो देश र जनताका लागि त्यत्रो संर्घष गरेर आएकाको त यो ताल छ, अरु बसि खाइ गरेर राजनीति गर्नेका त के कुरा गर्नु ?'' एकबिहानै नेताहरुलाई गाली गरेर विश्लेषण शुरु हुन्छ । ''हो त हेर्न, जहिले नि कुर्सी भनेका छन्, सत्ता भनेका छन्, जनताको दुखः, पीर यीनिहरुलाई कहिल्यै मतलब हुने भएन,'' अर्कोले थप्छ । यसै बिचमा अर्काले अलिकति बुझेको जस्तो गरेर सकारात्मक काम पनि भइरहेको र संक्रमणकालमा यस्तै हुने ब्योहराको जानकारी राख्दछ । लौ हुटिट्याउले सगर थामेको मैँले देखेँको छैन, सबैका कुरालाई सम्मान गरे जस्तो गर्दै क्लास लैजाने पहल म नै गर्छु । तपाई नाति भएको सार्थकता पनि त जनाउनु पर्यो नि हैन, हजुरआमा?

हजुरआमा, अब क्लास लागि भनेर त आइयो, तर सबै विद्यार्थी त बाहिरै छन् भन्ने खबर आइपुग्न बेर लाग्दैन । कारण त सधैँ जस्तै त होला नि, कुन विद्यार्थी नेतालाई के चित्त बुझेन जस्तो छ आज पनि । लौ यस्तै हुन्छन् नेपालका कलेज भनेर झोला बोकेर कोठा आइपुग्दा सम्म बाटोमा, गाडिमा अनि कोठा पुग्ने गल्लीमा भेटिएका मानिसहरुको राजनैतिक विश्लेषणले कान अछुतो रहन सक्दैन । कोठामा आइपुग्दा परै सम्म प्रष्टै सुनिने रेडियोमा घन्कीरहेको हुन्छ, ''डा. भट्टराईको अमेरिका भ्रमण फलदायक, आज स्वदेश फर्किने'' । त्यति नै बेला, मेरा सम्झनामा आफ्नै साथीहरुको सर्कलमा अलिकति फरक बिचार प्रकट गर्नेलाई उग्रवामपन्थी, प्रतिगामी र वैद्य पक्षधर भनेर ब्यङ्ग गरेको कुरा पनि आइपुग्छ । हरे राजनीति !!

हतार हतार अफिसका लागि हिडेपनि सवारी सधान देखि बसस्टाण्डसम्म राजनीतिकै कुरा हाबि हुन्छन्, प्रत्येक छलफलमा । आ-आफ्ना विश्लेषण र आ-आफ्नै तर्क । सबैको तर्कमा उस्तै जोश, जुन आफैँमा धेरै शक्तिशाली छन्, लबजबाटै सहज अनुमान लगाउन सकिन्छ । यो पंक्तिकारले मसिनो मुस्कान सहित खुशि व्यक्त गर्छ, हाम्रा देशका प्रत्येक जनता देशका लागि कत्ति चिन्तीत छन्, यी तीनै जनता हुन, यी तिनै विद्यार्थी हुन जसले २४० वर्ष पुरानो शासन संरचनाको जरो उखालेर फ्याँके । हो यी तिनै जनता हुन जो राजनैतिक कुराका चेतना अधिक राख्दछन् । देशमा शासन गर्नेहरुले तलमाथि गरेमा जस्तो पनि परिणाम भोग्न सक्छन् वा यी जनताको धैर्यको सिमा नाघेमा कोहि बाँकि रहने छैनन् । २००७ देखि अहिलेसम्मका प्रत्येक क्रान्तिका साक्षी बनेका यी जनताले आफूलाई सुहाउँदो शासन ल्याउन, बिकासका चाहना पूरा गर्न जस्तो सुकै क्रान्ति गर्न पनि तयार हुनेछन् । साँच्चै खुशिको कुरा हो ।

अफिस आइपुग्दासम्म मेरो मुस्कानले मेरो साथ छोडिसकेको हुन्छ । मेरो मनले ६२/६३को आन्दोलन ताका राष्ट्रिय झन्डा भन्दा राजनैतिक झन्डाको संख्या धेरै भएका कुरा सम्झन पुग्छ । हामी राष्ट्रको हित बिचार गरेर आन्दोलनमा होमिएको थियौ कि हाम्रो पार्टीको स्वार्थका लागी अघि बढेका थियौ भनेर प्रश्न गर्छ । अघि सम्म खुशि भएको मेरो नाती किन एक्कासी दुःखी भयो भनेर तपाईले अनुमान लगाइसक्नु भयो होला हैन ?, हजुरआमा । हो तपाईको अनुमान सहि हो, यो राजनैतिक विश्लेषणको बिचमा, हो हल्लाको बिचमा खै त आर्थिक कुराका टिप्पणी । आफ्ना विगतका राजनैतिक सफलताको बडाई चढाई गर्दा फुरुङ्ग पर्ने हाम्रो मन किन देशको ब्यापार स्थिति नाजुक हुदाँ अलिकति पनि खुम्चन मान्दैन । बिहार जस्तो राज्यले पनि दोहोरो अङ्कको आर्थिक बृद्धिदर हासिल गर्दा प्रत्येक बजेट भाषणमा प्रक्षेपण गरिएको बृद्धिदरको छेउछाउ पनि कहिल्यै नपुग्दा किन रत्तिभर पीर मान्दैन हाम्रो मन ? किन नेप्से परिसूचकको समाचार बज्दा रेडियोको च्यानल परिवर्तन गर्न उदृत रहन्छौ हामी ? दस वर्षे तथाकथित जनयुद्धको प्रत्येक कुरालाई सम्बोधन गरिन खोज्दै गर्दा किन भत्केका संरचनाको पुनः निर्माण पनि हुने खबर हामी सुन्न पाउदैनौ ? राजनीतिको कुरा सधैँ गरिरहँदा, अर्थ-राजनैतिक कुरा गर्न हामी किन पछि परिरहेका छौ ?

हजुरआमा, म स्कूले विद्यार्थी हुँदा मेरा एकजना शिक्षकले भनेको कुरा अझै पनि झल्झलि सम्झन्छु, ''दुनियाँले जुनमा पुगे पनि, हामी नेपालीहरु सधैँ नूनमा झुन्डिरहने छौ''। वास्तवमा एक अर्थमा यो कुराको सार्थकता अहिले पनि उत्तिकै छ । सँगैका राष्ट्रहरुले आर्थिक उन्नतिको शिखरमा पुग्दा पनि हामी अझै पनि खच्चरलाई नून बोकाएर डाँडा पारी पुर्याउन नै अभयस्त छौ । त्यसैले अरुले बुझुन नबुझुन हजुरआमा, मैँले भने बुझको छु, यदि राष्ट्रको सहि अर्थमा आर्थिक बिकासको चाहाना राख्ने हो भने, आर्थिक मुद्दाको बहस हुनु पनि उत्तिकै जरुरी हुन्छ । प्रत्येक नागरिकको बुझाइमा आर्थिक मुद्दा पनि राजनैतिक मुद्दा जत्तिकै सहज रुपमा लबजमा उपलब्ध हुनु पर्छ । नत्र सधैँ यस्तै राजनैतिक बहस मात्रै हुने हो भने आर्थिक उन्नति आकाशको फल आँखाँ तरी मर भने जस्तै मात्रै हुनेछ, र प्रत्येक दिन खस्रो राजनैति मन्त्र मात्रै जप्ने हैसियतमा हामी हुने छौ- प्रत्येक नेपालीले सधैँ बिहान घण्टी बजाउँदै भन्ने छौ, हरे राजनीति हरे राजनीति !!

एचआईभी र एड्स: कहाँ छ नेपाल??

इतिहास

सन् १९८३ मा सर्वप्रथम एचआईभी र एड्सको अवस्था गराउने जीवाणु एचआईभी पत्ता लागेको पाँच वर्षपछि सन् १९८८ मा नेपालमा पनि पहिलो पल्ट एचआईभी भएका ४ जना व्यक्तिहरू फेला परे । त्यतिबेलासम्म एचआईभी र एड्स विश्वव्यापी महामारीको रूपमा संसारभरि फैलिसकेको थियो । संसारका विभिन्न देशहरूमा एचआईभी र एड्स भएका व्यक्तिहरू पत्ता लागेको तथ्य सार्वजानीक भइरहेका थिए ।

नेपालमा पहिलोपल्ट एचआईभी भएका व्यक्तिहरू पत्ता लाग्ने बित्तिकै नेपाल सरकारमा स्वास्थ्य मन्त्रालयमा कार्यरत निकायले तत्काल राष्ट्रिय एड्स नियन्त्रण प्रोजेक्ट (National AIDS Control Project) को शुरूवात गरे पनि उच्च नीति निर्माणमा बसेका नीति निर्माताहरू र राजनैतिक दल र सरकारको प्राथमिकतामा एचआईभी र एड्सको रोकथाम तथा नियन्त्रण परेको थिएन ।

शुरूमा केही वर्षहरूमा एचआईभी र एड्स महामारी हो, अमेरिका, युरोप जस्ता स्वच्छन्द यौन व्यवहार गर्ने देशहरूको समस्या हो, यसको प्रभाव नेपालमा पर्दैन भन्ने नकारात्मक अवधारणा सरकार, सर्वसाधारण एवं सञ्चार माध्यम समेतको रहेको थियो । फलस्वरूप सरकार, नीतिनिर्मातामा र निर्णयले यसप्रति ध्यान नलिएको अवस्थामा बाह्रय दाताहरूको आर्थिक प्राविधिक सहयोगमा एचआईभी र एड्स सम्बन्धी जनचेतना जगाउने, शिक्षा र सूचना सामग्रीहरू उत्पादन र वितरण गर्ने एवं एचआईभी परीक्षण गर्ने जस्ता सीमित कार्यक्रमहरू यसै संस्थाबाट संचालन गरिएको थियो ।

केन्द्रीय स्वास्थ्य प्रयोगशाला र एउटा उपशाखाबाट शुरू गरिएको कार्यक्रम विश्व स्वास्थ्य संगठन, यूनएड्स जस्ता संस्थाहरूको पहलमा १ वर्षपछि सन् १९८९ मा स्वास्थ्य मन्त्रालयको एउटा केन्द्रको रूपमा ‘राष्ट्रिय एड्स तथा यौनरोग नियन्त्रण केन्द्र’ छुटै निकायको रुपमा गठन भयो । उक्त केन्द्रको स्थापना पछि सूचना, शिक्षा र संचारबाहेक नेपालमा एचआईभी सम्बन्धी सेन्टीनेल सर्भिलेन्स र यौनरोग रोकथाम, नियन्त्रण र उपचारका कार्यक्रम पनि थपिए ।

त्यतिबेलासम्म एचआईभी महामारी संसारभरि दु्रतरूपमा फैलिसकेको थियो र थाइल्याण्ड, म्यान्मार, भारत जस्ता एशियाली देशहरूमा व्यापक रूपमा विभिन्न जोखिमपूर्ण समूहहरूमा एचआईभी र एड्स महामारीलाई विभिन्न देशमा सरकारहरूले गम्भीर समस्याको रूपमा स्वीकार गरेर रोकथाम नियन्त्रणका लागि नीति, रणनीतिहरू निमार्ण गरी कार्यक्रमहरू संचालन गर्न थालेका थिए ।

संसारभरि एचआइभी र एड्स महामारीलाई आयामिक, बहुपक्षीय समस्याको रूपमा हेर्न थालिएको र यसको रोकाथाम र नियन्त्रणका लागि बहुपाक्षिक सम्बोधन हुनुपर्ने र त्यस अनुरूप उच्च प्राथमिकताको कार्यक्रममा पारेर कार्यक्रमहरू संचालन भैरहँदा नेपालमा स्वास्थ्य मन्त्रालय एउटा निष्प्रभावी संस्था भइरहेको अवस्था थियो ।

विभिन्न दातृसंस्थाहरू खासगरी एमफार जस्ता संस्थाले सन् १९९१–१९९५ ताका, नेपालमा निभिन्न गैरसरकारी संस्थाहरू मार्फत व्यापक जनचेतना र शिक्षा संचार कार्यक्रमहरू संचालन गरे र फलस्वरूप गैरसरकारी संघसंस्था, र दातृनिकायहरू र राष्ट्रिय एड्स तथा यौनरोग नियन्त्रण केन्द्र (NCASC)को वकालत र पहलमा सन् १९९५ मा नेपाल सरकारले एचआईभी र एड्स रोकथाम र नियन्त्रण सम्बन्धी १२ बुँदै नीति निमार्ण गर्यो, जुन हालसम्म चलिरहेको छ र यसमा समय संशोधन र परिमार्जन भएको छैन ।


यस नीतिमा एचआईभी र एड्सलाई बहुआयामिक राष्ट्रिय समस्याको रूपमा पहिचान गरी सरकारलाई विभिन्न मन्त्रालय र विभागहरू, गैरसरकारी, नागरिक समाज र निजी संघसंस्थाबाट एचआईभी भएको कारण विभेद गर्न नपाइने, परामर्श र परीक्षण सेवा विस्तार, यौनरोग नियन्त्रण र उपचार, सुरक्षित रक्त संचार सेवा, गोपनीयताको अधिकार सुनिश्चित गर्ने नीतिहरू समावेश गरिए ।

यो नीति कार्यान्वयन गर्न आवश्यक रणनीति निर्माण गर्ने कार्यक्रमहरू पनि तयार गरी कामको थालनी भयो–जसअनुसार राष्ट्रिय एड्स तथा यौनरोग नियन्त्रण केन्द्र (NCASC)को समन्वयमा राष्ट्रिय एड्स समन्वय समिति (NACC) र जिल्ला एड्स समन्यव समिति(DACC)जस्ता राष्ट्रिय र जिल्लास्तरीय समन्वयकारी संयन्त्रहरू निर्माण गरिए र सरकारी र गैरसरकारी संघसंस्थाहरूबाट सञ्चालित कार्यक्रमहरू समन्वय रूपमा र प्रभावकारी रूपमा संचालन गर्न उक्त निकायहरू साझेदारी र सहयोगी रूपमा संचालन गरिए ।

त्यस अवधिमा एचआईभी र एड्स सम्बन्धी सर्वेक्षण र परिक्षण कार्यक्रमहरू बिस्तार गरिए र विभिन्न जोखिमपूर्ण जनसंख्या समूहहरूमा गरिएका सर्वेक्षण अनुसार एचआईभी यौनव्यववसायी र तिनमा ग्राहकहरू, सुईद्वारा लागूपदार्थ सेवन गर्नेहरूमा देखा पर्न थालेको थियो । साथै एड्सको अवस्थामा पुगेका व्यक्तिहरूको संख्या पनि बढ्दै गईरहेको थियो – त्यसैले ती समूहरूमा नियमित सर्वेक्षण, प्रकृति र विस्तार अनुगमन गर्ने कार्यहरू थपिए ।

सन् १९९०–१९९५ ताका गरिएका अनुगमन सर्वेक्षणहरू देखाएका न्यून एचआइभी संक्रमणको दर (HIV Prevalence Rate)केही वर्षको अन्तरालमा दु्रतरूपमा फैलिएर सन् २००० सम्म यौनव्यवसायीमा झण्डै १७ प्रतिशत र लागूपदार्थ सेवन गर्नेहरूमा ह्वातै बढेर ६७ प्रतिशत पनि फेला पर्यो, सन् २०००–२००१ मा गरिएका दुईवटा सर्वेक्षणहरूः स्थिति सर्वेक्षण (Situation Analysis) र अनुक्रम सर्वेक्षण (Response Analysis)ले बनाउनु पर्ने, समाज र कार्यस्थलमा हुने भेदभाव र लाञ्छना अन्त्य गर्नुपर्ने र उपचार, स्याहार र सहयोगका कार्यक्रमरू थपिनुपर्ने सुझावसहितको प्रतिवेदन दिए ।

जसअनुसार पहिलोपल्ट नेपालम पाँचवर्षे राष्ट्रिय रणनीतिको एचआईभी र एड्स रणनीीत(२००२–२००६) को विकास भयो जसमा रोकथाम, नियन्त्र बाहेक स्याहार, सुसार र उपचार सेवाहरूको स्थापना र विस्तार, अवसरवादी संक्रमण र एआरभी जस्ता सेवाहरूको विस्तार गर्ने, बहुपक्षीय संलग्नता र सभझेदारी नीतिगत संरचना र संयन्त्रहरू निर्माण गर्ने जस्ता कुराहरू समेटिए ।

सन् १९९५ मा बनाइएका एचआईभी र एड्स सम्बन्धी नीतिले यी व्यापक क्षेत्रहरू समेट्न नसकेको र नयाँ मुद्दाहरू पहिचान भएकोले यसको संशोधन र परिमार्जनको आवश्यकता महशुस भएपनि यसको लागि प्रयासहरू भएपछि यसको लागि प्रयासहरू भएपनि हालसम्म यो संशोधन र परिमार्जन सम्पन्न भएको छैन ।

यस अवधिमा, एचआईभी र एड्स रोकथाम र सेवामा सबैको पँहुच (Universal Access) र सहस्राब्दी विकास लक्ष्यहरू (Millinium Development Goal) जस्ता नेपालको हस्ताक्षर गरेका प्रतिबद्धता पत्रहरूमा लिएका लक्ष्यहरू पूरा गर्न भइरहेको छ । यस सन्र्दभमा नेपालले उच्चतम तहमा राजनीतिक उदारणस्वरूप, प्रधानमन्त्रीको अध्यक्षता गठन भएको राष्ट्रिय एड्स परिषद् (NAC)को बैठक ५÷६ वर्ष पछि हाल सम्पन्न भएको छ ।

त्यस्तै राष्ट्रिय र जिल्लास्तरीत संयन्त्रहरू राजनीतिक अस्थिरता, अन्योल र दशक लामो द्वन्द्वले गर्दा प्रभाकारी बोर्ड (NHSCB)र राष्ट्रिय एड्स तथा यौनरोग नियन्त्र केन्द्र (NCASC)मा कर्मचारीहरूको हेरफेर र अस्थिरताको निवाएह गर्नुपर्ने जिम्मेवारी प्रभावकारी हुननसकेको र ती महत्वपूर्ण निकायहरूमा संस्थागत क्षमता विकास (Institutional Capacity Building)हुन नसकेकोले नेपालमा एचआईभी र एड्स कार्यक्रम शुरू भएको दुई दशक भन्दा बढी समय अवधि बितिसक्दा पनि दातृनिकाय बहुपक्षीत, द्विपक्षीत (Multilateral/Bilateral Donors) हरूमा प्राविधिक निरभर्ता कायम छ र देशमा विकसित हुनुपर्ने क्षमता नभएको कारण ग्लोबल फण्ड जस्ता कार्यक्रमहरू सरकारी निकायले संचालन गर्न नसकेको सोचनीय अवस्था छ ।

एआरटी जस्ता जीवनदायी उपचार सेवाहरू सरकारी स्वास्थ्य संयन्त्रहरू विकास गरेन भने भोलि दातृ निकायहरू र आर्थिक एंव प्राविधिक सहयोग बन्द भएपनि एआरटीमा बाँचिरहेका हजारौं एचआईभी संक्रमित नेपालीहरूको के अवस्था हुन्छ रु नेपाल सरकारले उच्चतम तह र अन्य जिम्मेवार मन्त्रालय, निकाय तहमा यो गम्भीर रूपमा आत्मसात गरी चरणबद्ध रूपमा आर्थिक, प्राविधिक र कार्यक्रमगत रूपमा स्वामित्व दिनैपर्ने हुन्छ ।

स्थिति, युवामुखि छ त?

विगतका दुई दशक यता एचआइभी नियन्त्रणमा विभिन्न प्रयास तथा कार्यक्रमहरु भई आएता पनि समग्र रुपमा स्थिती सुधार उन्मुख भने पाईदैन । विगतको तुलनामा सुई द्धारा लागु पर्दाथ सेवन गर्नेहरुमा मा एचआइभी संक्रमणको प्रवृतिमा केहि कमि आएतापनि प्रवासी श्रमीक (Migrant worker), व्यवसायिक यौन कार्यकर्ता (दुवै महिला र पुरुष) र तिनका ग्राहक र पुरुष संग यौन सम्पर्क राख्ने पुरुषहरु (MSM)मा एच. आइ. भि. र एड्स संक्रमण दर उच्च नै रहेको पाईको छ –यनिसेफको हालैको तथ्याङ्क अनुसार एचआइभी संक्रमणको दरमा केहि कमि आएता पनि खासै ढुक्क हुने स्थिति भने छैन ।

यसो हुनुमा UNAIDS को अनुमान अनुसार कूल ७०,००० संक्रमित मध्ये अधिकांश (८०% संक्रमित हरुमा आफ्नो अवस्थाको ज्ञान नभएको र २००९ डिसेम्बर सम्ममा करिब १४,३२० संक्रमितहरु मात्र सुचिकृत भएको अवस्था हो । एच. आइ. भि. र एड्स रोकथाम र सेवामा सबैको पहुँच स्थपित गर्न खोजिएता पनि नेपालमा युवा वर्ग (प्रत्यक्ष जोखिम समुह) लाई कार्यक्रमहरुको परिचालकको रुपमा मात्र प्रयोग भएको पाईएको छ । युवाहरुको वाहुल्य भएको राष्ट्र (१५ देखि २९ वर्षका २७ % र १६ देखि ४० वर्षका ३८.८ %,) एड्सको महामारी रोकथाम गर्न युवामा लगानी नगरीएको अवस्था छ ।

संविधान निर्माण कार्य तथा अन्य राजनैतिक अस्थिरताका चुनौतीहरु हुदा हुदै पनि विभिन्न राष्ट्रिय, क्षेत्रिय तथा अन्र्तराष्ट्रिय निति तथा रणनितिहरु द्धारा निर्देशित कार्यक्रमहरु नेपालमा सवल रुपमा अघि बढिरहेका छन् । यद्यपि राजनैतिक दस्तावेजहरुमा प्रत्यक्ष लाभांवित तथा जोखिम युक्त समुहको रुपमा युवा तथा किशोर किशोरीहरुलाई स्थान दिईएतापनि नीति निर्माण तहमा पहँुच स्थापना गर्न सकिएको छैन ।

सरकारी तथा गैरसरकारी क्षेत्रबाट एच. आइ. भि. सम्बन्धी ज्ञान अभिबृद्धि गर्ने विभिन्न उपायहरु अपनाइएतापनि सुरक्षित व्यवहार सेवा सुविधा,र सुचनामा उचित पहुँच स्थापना हुन सकेको छैन । कुल युवा जनसंख्याको केवल ३१.८% युवा युवतीहरुले मात्र एच. आइ. भि. संक्रमण सम्बन्धि सहि रोकथामका उपायहरु र गलत धारणाको प्रतिवाद गर्न सक्छन् । उच्च जोखिम जनसंख्या (MARP) को रुपमा पहिचान भएका अधिकांश समुह युवा उमेर समुह अन्र्तगत नै पर्ने देखिन्छ ।

यौनिक अल्पसंख्यक देखि किशोर किशोरीहरु उच्च जोखिममा छन् । अझ देशको बढ्दो राजनैतिक अवस्था र खस्किदो अर्थतन्त्र तथा यसका प्रभावले निम्त्याएको बेरोजगारी समस्याले बैदेशिक रोजगारीको लागी युवाहरुमा आकर्षणले प्रवासी श्रमीक हुने प्रवृत्ती उच्च छ । यसले गर्दा प्रवासी श्रमीकहरु उच्च जोखिममा रहेका छन । देशको पहाडी क्षेत्र पहुँच र अन्य भौगोलिक आधारमा दुर्गम रहेकाले पनि सुचना र सेवाका पहुच र परिदर्शन (surveillance) बढाउनु आवश्यक रहेकोछ ।

This article is a part of a paper is presented by author in a program addressing youths' issues and Nepal's collective response efforts to HIV. This is copyrighted article, right of copy reserves to the author.

सन्दर्भ सामाग्री:

 UNGASS Progress Report 2010

 केन्द्रिय तथ्यांक विभाग २००१

 राष्ट्रिय युवा निति २०६६

 UNICEF Nepal Call for Adolescents

 www.ncasc.gov.np

 www.ippf.org

गुगल गर!!

समस्याहरु सबैलाई पर्छन र सूचनाको आवश्यकता पनि । मेरा बन्धुहरुले अक्सर मेरा सामु कुनै विषयको जानकारी माग्दा म एक दिनको समय माग्छु । भोलिपल्ट मसँग ऊनीहरुको जानकारी जिज्ञासाको उत्तर तयार हुन्छ । यस विषयमा म 'नो अल ' भनेर परिचित हुनु नौलो भएन । तर मेरा बन्धुहरुले कत्ति बुझे वा बुझेनन्, मलाई थाहा भएन, तर मेरो पनि गड फादर चै अर्को 'नो अल हो', त्यो हो गुगल । जे सुकै जानकारी चाहियो, जस्तो सुकै जानकारी चाहियो वा जे कुरा पनि सिक्नु पर्यो मेरो गडफादरको विकल्प छैन, उनै गडफादर—गुगल ।

मैँले बल्ल कक्षा ९ पुगेपछि इन्टरनेट चलाउने सौभाग्य पाए र जुन दिन मेरा गुरुले इन्टरनेट यहि हो भनेर सिकाउन श्री गणेश गरे त्यहि दिन गुगल र मेरो पहिलो साक्षात्कार भयो । अङ्ग्रजी अक्षरहरु जी ओ ओ जी एल इ लाई मैँले गुगली उच्चारण गर्दा मेरा समकक्षीहरुले दह्रै अट्टाहास छोडे, तर मेरो मनले भने गुगली (दिदी) ले आखिर त्यसतो के गर्छ ? भनेर सोच्दा-सोच्दै हाँसोलाई मौन बहिस्कार गर्यो । खैर कुरा जे भएपनि मेरा गुरुले इन्टरनेट भनेको यहि यो भनेर गुगलीदिदीको परिचय गराएको कारण बुझ्न मलाई समय लागेन । पछि पछिका दिनहरुमा म गुगलीदिदी सँग धेरै नै अभ्यस्त भए र सूचना प्रविधिका अरु थुप्रै आयामहरु, जस्तै इ—मेल, च्याट, मेसेन्जर जस्ता कुराहरु चलाउन गुगली दिदीबाटै सिके ।
आज सम्म आइपुग्दा मेरी गुगलीदिदीले लिङ्ग परिवर्तन गर्नुभयो र मैले गुगल(गडफादर) भन्न थाले । अब भने मेरो 'इन्टरनेट ब्राउजिङ्गको' पहिलो पाइलानै गुगल बन्न थालिसकेको छ । सामाजिक सञ्जालहरु बिकास हुनु पूर्व अनि बिकास भएर सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा राम्रै तहल्का मच्चाएपछि पनि गुगलको सान्दर्भिकता भने घटेको छैन । हुन पनि हो, सन् १९९७ मा गुगल डट कम दर्ता भएर सन् १९९८ देखि अमेरिकाको क्यालिफोर्नियाको एउटा सानो ग्यारेज बाट कम्पनीको काम थालेको गुगलले सन् '९८ कै अन्त्यसम्म आइपुग्दा करिब ६ करोड वेवपेजहरुको आफ्नो सर्भरमा सूचित गरिसकेको थियो र सबैको अनुमान विपरित पि.सी. म्याग्जिनले डिसेम्वर १९९८ सम्म आइपुग्दा गुगललाई उत्कृष्ट १०० वेवसाइट भित्र समावेश गर्यो । आफ्नो उपस्थितिलाई अझ मजबुत बनाउदै गुगल आक्रमक रुपमा बढ्दै गयो र विश्वको सबैभन्दा राम्रो र भव्य वेव सर्च इन्जिन बन्न पुग्यो । सन् २००० पछि गुगलले विभिन्न भाषामा आफ्नो उपस्थिति जनाउन थाल्यो जसकारण गुगल थप लोकप्रिय भयो र २००४ सम्म आइपुग्दा वर्ल्ड वाइड वेव (डब्लु डब्लु डब्लु ) मा गरिने सबै सर्चहरुको ८५% हिस्सा ओगट्न सफल भयो ।
सन् २००६ सम्म आइपुग्दा गुगलले आफुलाई इन्टरनेटमा हुने सर्चको पर्याय बनाउन सक्यो अहिले अक्सफोर्ड अङ्ग्रजी शब्दकोशमा गुगल शब्दको अर्थ सर्च इन्जिनमा सर्च गर्नु भन्ने आउँछ । र आजको समयमा यसका अन्य विस्तारित तथा परिमार्जित सुविधाले गर्दा यो अझ लोकप्रिय बन्दै गएको छ, वा भनौँ क्रेज घटेको छैन र इन्टरनेट प्रेमीहरुको एउटैमात्र विकल्प बनेको छ, गुगल ।
आफ्नै जिवनमा पनि मेरो बानी नै गुगल गर्ने भइसकेको छ । गलफ्रेन्डले भेट्न बोलाएकी थिइ, जान त भुसुक्कै बिर्सिएछ, लौ अब के गर्ने । गुगल गरिहेरौँ न त– गरियो, हेरियो, दुई–चारवटा लव एस.एम.एस. मोवाइलमा खर्रर्रर डाउनलोड गरेर पठाइयो, गलफ्रेन्ड खुश । साथीभाइहरु माझ बेला-बेलामा हुने चिया गफ होस् वा अन्य कुनै जमाइ, सूचना–प्रविधिको कुरा गर्दा गुगलको कुरा छुट्दैन, छुटाइहाल्यो भने आज नून नहालेको तरकारी खाइयो भन्ने भान हुन्छ । मैँले गुगल प्रयोग गर्दै जाने क्रममा धेरै कुराहरु मेरा साथीहरुलाई पनि प्रयोग गर्ने सल्लाह दिन थाले ।



“ओए यार सुन न, अमेरिकामा राम्रा युनिभर्सिटिको बारेमा थाहा पाउनु के गर्ने ?” मैँले भने, “गुगल गर ।”

“हाम्रो परिक्षाको रुटिन आयो रे नि हो ?” “मलाई थाहा भएन, गुगल गर ।”

“हैन केटीहरु त मलाई वालै दिएनन त, कसरी पट्याउने ?”, “गुगल गर ।”
''भारतको प्रधानमन्त्री को हो ?'', ''गुगल गर ।''
''बैङ्ककको राम्रो होटल कुन हो ?'', ''गुगल गर ।''
''आज कत्तिको जाडो छ ?'', ''गुगल गर ।''
एकदिन मेरो सधैँको रेडिमेड उत्तर सुनेर एउटाले सटायर हान्यो, “हैन, तँलाई जे सोधे पनि गुगल गर, गुगल गर भन्छस्, तँलाई गुगलले ब्रान्ड एम्बेसडर तोकिदियो कि कसो?” मैँले हाँस्दै जवाफ दिए, “गुगल गर ।”

हजुरआमा मैँले जे देँखेँ–२; गरे त कसो नहोला?

''खै त हजुरआमा?'' मैँले कुरा कोट्टयाए, ''मेरो गुनासो सुनेर पनि तँपाईको अर्ति आएन नि?''
रिसाएझैँ गरेर मेरो मुखमा हेरेर भन्नुभयो, ''मैँले भन्न नखोजेको हो र, तँ नै कहिले कता, कहिले कता, सुन्ने फुर्सद कहाँ छ र तँलाई?''
हुन पनि हो मेरै टुङ्गो नभएर नै हो, ठुलै कुराको गुनासो गरेपनि हजुरआमाका समाधानका उपाय सुन्न नपाइएको । खैर, अब मनस्थिति नै बनिसकेपछि किन ढिला गर्ने, अलिकति फ्लास्ब्याक गराउनु पर्यो भन्ने सोँचे ।
''हजुरआमा त्यहि क्या त विद्यार्थी छुट त भन्छन् तर पूरा छुट दिदैनन् नि, के गर्नु अब?'', ''मैँले अस्ति गुनासो गरेको थिए नि ।'' मेरा कुरा सकिन नपाउदैँ हजुरआमाले जिवन्त मुस्कानका साथ टाउको हल्लाउनु भयो र भन्नुभयो, ‘‘बाबु यस बिषयको समाधान गर्न गरे त कसो नहोला!!''
हो त है, गरे त कसो नहोला? तर मेरो बबुरो दिमागले के गर्ने पत्तो लगाउन सकेन । मेरो मनोविज्ञान बुझेर हजुरआमाले विगत कोट्टयाउनु भयो, ''हेर बाबु, हाम्रो देशमा कानून र नियमको पालना कमै हुन्छ, यसको मुख्य कारण भनेको चैँ हामी नै हौ, तथापि पटक्कै नहुने चै होइन । हामी सबैलाई थाहा नै भएको कुरा हो, ट्याक्सीमिटर काण्ड ।''

मैँले थाहा भएको प्रमाणित गर्न टाउको हल्लाए । सम्झनामा पनि आइहाल्यो, प्रहरीले त फर्जी मिटर बनाएर यात्रु ठग्ने नियत भएका ट्याक्सी चालकहरुको त बातो बसाएकै हो । मेरो मनले पनि त्यति बेला नेपाल प्रहरी र जिम्मेवार निकायको राम्रै तारिफ गरेको थियो । तर यो कुराको तालमेल मेरो कुरा सँग खासै पहिल्याउन सकिन, हजुरआमाकै मुख तिर लाट्टिए ।
“सुन बाबै”,हजुरआमाले कुरा अघि बढाउनु भयो, “जसरी प्रहरीहरु र अरु जिम्मेबार निकायको सक्रियतामा मिटरमा चल्ने ट्याक्सीहरुको अनियमितता अगाडि आयो वा त्यसपछि साधारण जनताले राहत महशुस गरे, त्यसैगरी यो कुरालाई पनि साधारण अनुगमनले समाधान गर्न सकिन्छ । हामी सबैको सोचाइ रहन्छ, जाबो एक–दुई रुपैँयाको लागि कस्ले कुरा गर्ने तर सबैको एक–दुई रुपैँयाले समष्टिगत रुपमा ठुलै महत्व राख्दछ । आफैँ सोचे पनि त भयो, एक रुपैया नभई सय रुपैँया हुदैन, उनान्सय मात्रै हुन्छ, वा भनौँ विद्यार्थीहरुलाई वा अन्य त्यसतै वर्गले पनि एक रुपैँयाको महत्व बुझकै हुन्छ । अब कुरा आउँला, अनुगमन कसरी गर्ने ? यसका लागि पनि त विशेष सरकारी तामझाम त पक्कै होला, त्यस माथि यो त नेपाल !! तर कुरा र काम जति सजिलैसँग सल्टाउन खोजो, त्यो त्यति नै सजिलो हुन्छ, मात्र नियत ठिक चाहिन्छ ।”

यहाँ निर आइपुग्दा मलाई थामिनसक्नु भयो, हजुरआमाले त सजिलै, अनुगमन गरे समस्या समाधान हुन्छ भनेपनि त्यसतो हुनेमा शङ्का लाग्यो । बिचैमा रोकेर जान्ने भई टोपले, “त्यति सजिलो कहाँ छ त अनुगमन, हजुरआमा?”
“यहि त छ हाम्रो सोचाई, कुनै पनि कुरालाई तानबुन गर्न हामी बडो सिपालु छौ”, हजुरआमाको अनुहारमा धैर्यता प्रस्टै देखिन्थ्यो,“ आफ्नो जिवनको भोगाईलाई समस्यासँग जोडेर हेर्ने हो भने गाह्रो छैन, जस्तै नियम विपरित भाडा उठाइएको कुरा थाहा छदैँछ, यसैमा कुनै एक प्रहरीले मात्रै एक दिन सादा पोसाकमा सार्वजनिक सवारी साधनमा यात्रा गरेर नियम विपरित भाडा उठाएको पाएमा वा तोकिएको छुट नदिएको पाएमा दोषिउपर साधारण कारबाहि गर्ने हो भने अनि अरु दुई–चारजनाले साथ दिने हो भने नेपाल न हो, खबर फैलिएर भोलिपल्टदेखि सब टुङ्गो लाग्छन् ।”

कुरा त ठिकै हो तर को तयार हुने र शुरुमा ? कसलाई फुर्सद छ र हामी विद्यार्थीको कुरा बुझ्नलाई ?
“हेर बाबै, सबैका घरमा विद्यार्थी हुन्छन् र जस्ता भए पनि विद्यार्थी समस्या एउटै हो र एउटा मात्रै प्रहरी अभिवावकले कुरा बुझेर शुरुवात गर्ने हो भने त अरुले पनि साथ दिइ नै हाल्छन नि, अनि त साहस गरे सफल कसो नहोइएला, गरे त कसो नहोला?”
“हो हजुरआमा, तँपाईले भनेको कुरा सोहै्रआना सहि हो । गरे त कसो नहोला ।”
हजुरआमाको साधारण तर गहकिलो उपाय ठिक लागेर म झोला बोकेर निस्किहाले, राजिवलाई भेट्न्, त्यसका बा त नेपाल प्रहरीका सहि हुन नि त !!

तस्बिर सौजन्य: www.binodgautam.blogspot.com

हजुरआमा मैँले जे देखेँ-१; मेरो चाँहि लिन्छु, तिम्रो दिदै दिन्न !!

हजुरआमा, मेरो वास्तविक पेशा विद्यार्थी हो, र स्वाभावले पनि म विद्यार्थी नै हूँ । हाम्रो देशमा विद्यार्थीहरुको विशेष योगदान रहेको छ, यो कुरा जगतलाई थाहा छ । तपाई पनि ऊ जमानामा विद्यार्थी हुनुहुदो हो । तपाईहरुको मिहेनत र परिश्रममा हाम्रा गनाउने पसिना जोडिदा यो देशले धेरै कुरा पाएको छ । अझ राजनीतिका त कुरै छाडौ, देशका समग्र राजनैतीक उपलब्धिमा विद्यार्थी वर्गको विशेष योगदानको चर्चा राइ दाईको समोसा तार्ने तेल जस्तै हो, सधैँ तातो को तातै । आजका बलिया-बाङ्गा नेताहरु देखि हैकम राख्ने नेता सम्म विद्यार्थी राजनीतिको बलमा माथी पुगेका हुन, भनिरहनु नपर्ला । त्यै भएर पनि राज्यले विद्यार्थीलाई सधैँ मान-मनितो गरिआएकै छ । हुन त विद्यार्थीहरुले नि समय-समयमा सडक उचालेका पनि छन् । जे जसरी होस्, राज्यले विद्यार्थीहरुलाई हेरेकै छ । हेर्नु पर्ने अर्को कारण विद्यार्थी जिवनमा खड्किने कड्की पनि हो, जुन जस्तो सुकै विद्यार्थीले झेल्नै पर्छ ।


पढ्ने मात्रै पेशा भएका विद्यार्थीहरुलाई बा-आमाले दिएको ठिक्क रकमले सबैकुरा पु¥याउने आफ्नै धौधौ हुन्छ । साथीभाइहरुसँग कलेजको क्याइटिनमा खाँदा(खाँदै कहिले काँहि त धेरै खाइहालिन्छ, गर्लफ्रेन्डले पनि कहिले मुभि जाऊ भनि हाल्छे, यसो उसो गर्दा बजेटमा रास आइहाल्छ, अनि जोगाएर खर्च गर्न कर लागिहाल्छ, महशुस भइहाल्छ, एक रुपैँयाको पनि कत्रो मोल हुन्छ भनेर । अब कुरा गरौँ काम गर्ने विद्यार्थीका । पढाइ सँगै अरु पेशा पनि अगाल्ने वा श्रृगार नगरी सिधा भाषामा भनौं, काम गर्ने विद्यार्थीहरु पनि आफ्नै रडाँको छ । घरमा सजिलै भनि दिन्छन्,'' ए तैँले कमाइ हाल्छस्, आफ्नो खर्च र पढाईको खर्च त बेहोरिहाल्छस् नि ।'' अलि थोरै तलब हुने त भनिहाल्छन् यत्ति कमाको त आफ्नै खर्च थेक्दैन, पढाइको खर्च चाँहि कहाँ बाट ल्याउनु, फुत्किन सजिलो पनि छ, तर ठिक-ठिकै कमाउनेहरुलाई भने ठूलै फसाद छ । पढाइको खर्च पनि आफै बेहोर है भन्दा नाई कसरी भन्नु, हुन्छ भन्नै प¥यो, मुसुक्क हास्नै प¥यो । हुन्छ त भनियो तर अब मिलाउनको समस्याले सताइ हाल्छ । अब कमाउने भए पछि, काम गरे पछि, घरबाट बिहान खानै खाएर आएको भए पनि दिउँसो खाजा नखाइ चित्त बुझदैन, खाजा खानै प¥यो । पढाईको खर्च छदँै छ, कलेज जाँदा ए तँ त कमाउछस् नि भनेर साथीहरुले अलिअलि दङग्याइ हाल्छन, हस् भन्नै प¥यो । बल्ल बल्ल विदाको दिनमा गलफ्रेन्डले भेट्दा डिमान्ड अलि बढि भैहाल्छ, गोपीकृष्ण छोडेर क्यू.एफ.एक्स. भन्दा नाई भन्यो भने बेलुका फोनको बिल बढाउने बहाना बन्छ, मुन्टो हल्लाउनै प¥यो, अनि त के चाँहियो र बजेटको गडबडि शुरु भै हाल्छ, तलब आउन अझै डल्लै महिना बाँकि छ । यी यस्तै कारणले प्रत्येक लिद्यार्थीले एक रुपैयाँको पनि मोल बुझेको हुन्छ, राम्रो सँग । हजुरआमा, यस्ता सबैकुरा बुझेर नै होला राज्यले विद्यार्थीलाई गाडि भाडा भने सहुलियत देको छ, धन्न प्रभो !!


हजुरआमा, अब कुरा गरौँ, गाडी भाडाको । राज्यले विद्यार्थी भनेर ४५% गाडि भाडामा सहुलियत देको छ । बानेश्वरबाट त्रिचन्द्र पुग्न आफ्नो बजेट छुट्टयाएर पन्ध्र रुपैँयाको लेखाजोखा राख्ने विद्यार्थी धेरै छन् । ढिला हुन्छ कि भनेर हत्तपत्त गाडिमा उक्लियो, कहिले बस्ने ठाँउ पाए त मारिदिनु । लौ नेपाल !! उभ्भिएर जाऔँ न त, नहुनुमा भन्दा कोनिकेमा निको भने झैँ भनेर घुर्सिनु नै प¥यो । भिडमा गुम्सिदाँ गुम्सिदै पैँसा भन्दै सहचालकले कुरा उप्काइहाल्छ । धर्म त छोड्नु भएन, पैसा त दिनु परि नै हाल्छ, खल्तिमा छाम्दा दशको र पाँचको एक-एकवटा नोट । लिनुुस दाई कार्ड छ, भनेर दशको नोट दियो, लिएर सहचालक अर्कै तिर व्यस्त, फर्केर हेर्ने फुर्सदै हुदैन वा नियतै हुदैन भग्वान जानून । झर्ने बेला भयो, बाँकि पैसा फिर्ने कुरै कतै निस्कदैन । दाइ मेरो फिर्ता खोइ त ? भनेर कुरा मात्र के खसालिएको हुन्छ, दिदैँ छु त कत्ति किचकिच गरेको भनेर प्वाक्क खाइन्छ । रत्नपार्क झर्नुस है भनेर भन्दा सम्म फिर्ता पैँसा खै कता हो कता ? गाडिबाट ओर्लदै माग्यो अनि बल्ल मन भारी पारेर खल्तिमा हात हाले जसो गर्छन् सहचालक मित्र, अनि ङिच्च हास्दै भन्छन्, दाइ चानचुनै रहेनछ, अर्को चोटि लिनु है १ लौ, अब परेन त फसाद१ यत्ति भन्दा नभन्दै गाडी घुइकीहाल्छ, अब त्यै गाडिमा अर्को चोटि कसरी चढ्नु वा दुई रुपैँयाका लागि कता दौडिनु ? लौ, दुइ रुपैया त हो नि भन्यो माया मा¥यो ।
कलेज त आइयो, पढियो पनि, अब घर त जानु पनि त छदै छ । चढ्न भ्याएको हुदैन, भाडा पाउँ त भनेर सुनिहालिन्छ । लौ आपत, दश रुपैँयाबाट त फिर्ता आएन अब के गर्ने ? अघिको गाडिमा जस्तो भयो त्यसै गर्ने, गोजिबाट पाँच रुपैँया निकाल्ने दिने, बजेटमा त मर्का पार्नु भएन ।

यत्ति ले त पुग्दैन अरु दिनुस ।

अब बार्गेन गरिहेरौ न त १ दाई बानेश्वरसम्मको भाडा कत्ति रुपैँया ?

१३ रुपँैया ।

४५% को हिसाबले कटाएर दिदाँ ७.१५ रुपैँया हुन आउँछ ।
ए उसो भए विद्यार्थी भाडा सात रुपैँया हो त दाई ?

कहाँ सात रुपैँया खुरुक्क आठ रुपैँया झिक्नुस् न ।
लौ १५ पैसा चै छोड्न नमिल्ने, ८५ पैसा चैँ बढि लिनु हुने ? यो कहाँको काइदा हो ? यसै छोडिन मैँले पनि ।

होइन दाई, सातै रुपैँया हो, यो समाउनुस् पाँच रुपैँया, दुई रुपैया पछि मिलाउला नि हुन्न?

पछि मिलाउला रे, के हो त्यो भनेको ? तपाईलाई फेरी कहिले भेट्ने ? धेरै किचकिच नगरीकन खुरुक्क दिनु न, कस्तो किचकिचे मान्छे रुछ बा ?

हजुरआमा, अब भने यता उताका मान्छे पनि हेर्न थाले । इज्जत त जोगाउनै प¥यो । केहि नलागेर पर्सबाट पाँच सयको नोट निकालेर दिए, उसले दुई रुपैँयाका लागि पाँचसयको नोट खुरुखुरु साट्यो र बानेश्वर आयो झर्नुस भन्यो । म वाल्ल परेर गमी रहे, मेरो सधैँको यस्तो दैनिकीलाई सोचिरहे ''यो कस्तो सहुलियत हजुरआमा ? यो कस्तो छुट ?''


यस लेखको आगामी अङ्कमा हजुरआमाको सुझाव सहित, हजुरआमा मैँले जे देँखे -२ मा प्रस्तुत गर्नेछु ।

Abortion justified or unjust for men??

Nepal has ratified and recognised various conventions and declaration that collectively urge human rights of women. Conventions like CEDAW, CRC, etc are well followed by Nepal government. The legal history of reproductive rights starts from Interim Government of Nepal Act 2007 BS (around 1945 A.D) and some recent Supreme Court decisions are on the way of progressive realization of reproductive rights in Nepal. Article 20 of Interim Constitution of Nepal 2063 (2008 A.D) provides the exclusive reproductive rights to women. However, Nepal does not have a specific Act to govern the matters and concerns relating to reproductive rights in Nepal.

In 2002 Nepal’s parliament passed a liberal abortion law, after nearly three decades of reform efforts. This bill was able to liberalize very strict and decades-old abortion law. In 2004, the bill became law and came into effect. The first government abortion services officially begun in March 2004 at the Maternity Hospital in Kathmandu; services have been expanded gradually to other public and private hospitals and private clinics in the coming years.



Despite a liberal effort by government and all the active partners to recognize abortion in Nepal, still it is one of the most debateable topics till date in Nepal. Discussions are always being held on abortion issues regarding its accessibility, affordability and confidentiality issues. Country's major population (almost 80 %, National Census 2011, preliminary report) still have rural settlement and more than 50% of the total population are females (National Census 2011, National Census 2011, preliminary report). This clearly indicates that the issues raised above have inline relations to women status. The gradual improvements in implementation mechanism are being expected both from government and other active partners. This creates a hopeful environment for women in days to come. If not, advocacy will be started and we are fortunate to learn about that.



In line with the major concerns about safe-motherhood and human rights of women; also the abortion topic is related to male as well, from smaller to a larger extent. Thus, a question here arises, '' Whether a women's right to abortion curtails any man's right to be father?" Various view points are being executed in this regard. Some feminists, are purely obsessed capitalizing women's interest and health regard in this, in fact are true. On contrary to that, the man's interest to be father is yet not realized. Nepal's laws and provisions do not recognise the right of foetus (except ratifying CRC), however one of the biggest development donor countries, US doesn't fund on abortion amplifying their conventional belief that life exist on foetus. Scientifically, a zygote is possible only after the fertilization which represents equal contribution for formation of embryo and thus gestation takes place. It is very factual that the whole development of human embryo is only possible due to woman and its natural but the fertilization is possible only with equal interest of both father and mother which gives a liable reason to father to have his baby born. Practices are abundant where mothers play significant role in a baby's growth however the fact that fathers are also equally capable and responsible for raising a baby can't be denied. In wholesome, it can be said as for a mother to conceive and bear a healthy baby, both parents are work equally and responsible. In the same ground, Nepal's prevalent abortion law provides no obligation to a mother's decision, whether it is taken with a general consent or individual. Provided the legal provisions, a mother's decision to abort her baby is unquestionable. In this scenario, what may be the most happening question to father, 'shall I have a baby only because of my wife's interest or do I have some right to have my baby?' Question passes to you!!

वैद्यजीलाई खुला पत्र.....

वैद्यज्यू,
तपाइका उपद्रवहरु सधैं जस्तो पढि(सुनिरहदाँ पनि प्वाक्क बोलि हाल्न मन लागेको थिएन...तर आज बिहानको पत्रिका पढेपछि अब पनि नबोल्नु चाहिँ पाप गर्नु समान हो, जुन मेरो धर्मले दिदैन । तपाईका योगदानहरु नेपाली राजनीतिमा अतुलनीय छन्, तथाकथित जनयुद्धकालमा तपाइ लगायतका साथीहरुले जुन साहस देखाएर अनवरत रुपमा लड्नु भयो त्यसैको बलमा राजा नागार्जुन पलायन भए, खुसिकै कुरा भयो । तर जब देश शान्ति प्रक्रियामा गइसकेको छ, वा भनू तपाइकै भाषामा, "आमूल परिवर्तनको संघारमा छ" त्यस बेला पनि हिजो के गरियो ? के भयो ? भनेर माला जपिबसेर हुदैन, गाइबस्तुले एउटै ¥याल चपाए जस्तो ।

नेपालमा परिवर्तनका खाँचो थियो, छ र सधैँ रहिरहन्छ तर यस्का लागि सधैँ हतियार नै उठाउनु पर्छ भन्ने छैन, यदि यस्तै सोच राखेर परिवर्तनका ठूल्ठूला कुरा गर्नु हो भने पहिले तपाईको सोचमा परिवर्तनको खाँचो छ । अहिलेको कुरामा, तात्तातो सातबुदेँ सहमतिमा सबैको आशा अनुरुप तपाईले धाँवा बोलिहाल्नु भयो । सातबुदे सहमतिको सारा नेपाली जनताले, तपाईले विशेष सहानुभूति राख्ने लडाकूले तथा समस्त कुटनीति समुदायले खुलेर स्वागत ग¥यो । तर तपाईले खै कस्ता जनता फेला पार्नुभयो ? कुन लडाकूको हितमा बोल्नुभयो ? थाहा छैन, आफ्नै हरुवा(चरुवा भेला पारेर कराउनु भयो, अब हरुवा(चरुवाले ताली पड्काउँदा जनता खुसि भए भनेर मुस्कुराउनु तपाईको थोते दाँत देखाएर दुनियाँ हसाउने मेलो मात्र हो, नेताज्यू । नेपाली राजनीतिको हलो, सेना समायोजन र लडाकू व्यवस्थापन सगँै जोडिएर आउने कब्जा सम्पत्ति फिर्ता, वाइ.सि.एलको अर्ध(सैनिक संरचना भंग जस्ता कुरामा बल्ल बल्ल खुस्केको बखतमा तपाइ भने झारफुँक गरी गरी माओ, माओ भनि रहनु भएको, विचार गनुर्स है नेता ज्यू जनता मेरा पक्षमा छन् भनेर फलाक्दैमा जनता आफ्ना हुदैन।

यो पत्र लेखिरहदा मेरो मनमा अर्को बिचार आयो, जसले मलाई ढुक्क बनायो । के ? भनेर बुढो दिमाग नखियाउनुस् नेताज्यू म नै भनिदिन्छु । मलाई झट्टै तपाईको विगत विद्रोह याद आयो । तपाई कट्टरपन्थी हुनुहुन्थ्यो, तर हामी वास्तवीक नेपाली जनताले साँचो प्रकरणबाट मात्रै तपाईका बूढो रगतको हेक्का पायौं । तपाईले छाती पिटि(पिटी भन्नुभयो साचाँे बुझाउनु भनेको जनतालाई अन्तरघात गर्नु हो भनेर तर तपाईका कार्यकर्ता मात्र जनता होइनन्, वास्तविक नेपाली जनताले कुरा बुझिसकेका थिए, तपाईका कुरा घाममा सुकाइदिए । तपाइको बल यत्ति सजिलै कहाँ सकिन्थ्यो र, आखिर सर्वहारा वर्गको नेता, बिप्पाले घात ग¥यो भन्नु भयो, फेरी कुर्लनु भयो । जुन पक्षलाई विप्पाले सबैभन्दा बढि हानि गर्न सक्थ्यो वा बढि फाइदा दिन सक्थ्यो, त्यो पक्षले समालोचनात्मक टिप्पणी ग¥यो र चुप लाग्यो । तपाई बस् राष्टूघाती भनिरहनु भयो, जनताले हाँसेर उडाइदिए । अब पालो सातबुदेँको हो, त्यो पनि तपाई सधै जस्तो कराउनु हुन्छ तर जनताले बुझिसकेका छन् काग कराउदै गर्छ, पिना सुक्दै जान्छ ।

तपाइको हित चिताउने,
क्रान्तिकारी शुभचिन्तक

Concentration at 2 in 2+2= 5

Since childhood we are molded to work in team. We are taught to be a team member, a team player to perform any kinds of tasks. My child psychology was always driven to work for unification and compiled efforts. This is good. Indeed team work and efforts is good than individualism. However, as I left the frame of child psychology of mine, I started thinking about my-self, my career, my passions, my emotions and a lot of 'my' follows. I turned selfish.
As I write here after, you might call me selfish many times and I would always accept that. The critics after being selfish help rather me to go more selfish. The things I write now is universal to all (if you disagree then I would heartily accept that it is not universal). I am neither supporting any 'ism' here nor developing a new one, simply justifying my lout attitude. Everything in this world is done to foster one's self-interest. No one works for other or any job without confirming one's self-interest. The justification to self interest varies from people to people. I have enough instances to justify my logic. For a simple instance, I am writing these things to develop my writing skills and somehow to establish as a good blogger (as of now) and you are reading this to work on your reading skills or may be quenching your quest. Mutually, we are adding bricks to enhance readership and authorship and this will ultimately work for the benefits of society. The collection and summation of these self interests will tend to fix a culture. Every time I do something, first and foremost, I seek to identify my own interest there. If I don’t realize my self-interest, I promptly quit the job and here people might call me selfish. Yes, I heartily accept this as I know why people call me selfish? It is only because I am not in a sense to satisfy their interest, and I am selfish here.
I am not against of team work, team building and unification but only trying to capitalize on the importance of 2 in the most common example used to address team work, i.e. 2+2=5. Here, each 2 stand to mean the self interest of each member of team. The ironic symbolization of 2 is to deal that 2 is always important in a team and collection of such 2's would give greater output. Thus for team effort and team work one should always work to concentrate to address self-interest of each member. Team leader should be able to define individual incentive before to pledge of getting work done by team. This can also be justified by this example. In a market you as customer try to get good commodities at the best price possible and the supplier would confirm his/her maximum benefit before the transaction is carried off. Further, many such small self-interested transactions will integrate to become the nature of whole market and its economy. Here, your transaction is playing a role of 2 and such other transactions would become another 2, which compile to give 5, the smooth run of market.


Marginal Value Meter
Seeking self interest in every activity I do, one day an idea clicked in my mind to calculate Marginal Value for each activity. Marginal Value is a term often used in economics, deals with calculating additional value for any commodity or activity. Here I talk about the method to calculate Marginal Value of each activity that I perform. Before I discuss Marginal Value calculation I would like you to go through the following things first.
Context Analysis
The first step of calculating Marginal Value is to calculate your context. Context here I mean in a sense of your money, knowledge, network, fun or entertainment or any other relevant things. For example, if you are going to attend a lecture and to calculate the Marginal Value what you need to fix first is what you already know about the materials and knowledge that are to be discussed throughout the lecture. Try to figure out the knowledge and understandings that you already have about the topic before attending the lecture. Secondly, know the time of lecture that you are going to attend. Calculation of time you are going to spend would provide a base to calculate your Marginal Value. You can add few more things that are relevant to the activity.
This will provide you the framework of your context and your context analysis is done.

Scaling and Calculation
After the context analysis, now you are ready to calculate Marginal Value. Here I follow the same example of lecture session. Suppose the lecture session is of 100 minutes where the lecturer discusses about Free Market Economy. If you are totally unaware about the topic and knowledge on it, after completing the session the whole session will be fruitful and thus the Marginal Value would be 100%. But if you know the basic knowledge on it and the lecturer spends his half of the time i.e. 50 minutes to discuss the basic knowledge (which you already know) and rest of his time to discuss about the new approaches about the topic (which is supposed that you don't know) then your learning period would be of 50 minutes and the Marginal Value would be 50%.
This method can be applied in any kinds of activities. You can scale your calculation on the basis of knowledge, money or any other factor. Also for day long activity, you can segregate your factor, calculate according to segregation and for overall day long calculation you can have your average Marginal Value calculation.


Need and Importance
Marginal Value calculation has great need in our life. I have seen many people working or wasting their valuable time in worthless activities that do not support their earnings, career or any other such aspects. The Marginal Value calculation would provide a scaling dimension of daily activities and always enforce you to go productive. This would be more factual and needy to the students and young professionals. It will direct you to shape your career, goal in life and even make you disciplined.

Happy Calculating!!